ساختار سازمانی طرح و نقشه رسمی نیروی انسانی یک شرکت را با نشان دادن گروه بندی کارکنان و خطوط اختیارات مدیریتی که در سراسر آن جریان دارد، تعریف می‌کند. وجود یک ساختار سازمانی کمک می کند تا اطمینان حاصل شود که سازمان در لایه عملیاتی به خوبی کار خود را انجام می دهد و همه کارکنان نقش خود، آنچه از آنها انتظار می رود و جایی که در سازمان قرار می گیرند را درک می کنند.
ساختار سازمانی چیست؟
ساختار سازمانی سیستمی است که سلسله مراتب سازمانی را ترسیم می کند و چگونگی تصمیم گیری ها و هدایت عملیات برای دستیابی به اهداف تجاری را مشخص می کند. یک ساختار سازمانی واضح به توصیف نقش ها، مسئولیت ها و خطوط اختیاری که در یک تجارت وجود دارد کمک می کند. ساختارهای سازمانی همچنین نحوه جریان اطلاعات بین بخش های مختلف کسب و کار را دیکته می کنند. البته چگونگی جریان این اطلاعات و میزان اختیارات کارکنان در سطوح مختلف ساختار سازمان بستگی به نوع ساختار سازمانی مورد استفاده دارد.
به عنوان مثال، در یک ساختار سازمانی سلسله مراتبی، تصمیمات از بالا به پایین جریان می یابند در حالی که در یک ساختار سازمانی مسطح یا غیرمتمرکز، قدرت تصمیم گیری توزیع و به اشتراک گذاشته می شود.
ساختارهای سازمانی معمولاً در یک نمودار سازمانی نشان داده می شوند که به عنوان “چارت سازمانی” نیز شناخته می شود، جایی که کارکنان بر اساس نوع ساختار مورد استفاده گروه بندی و چیده می شوند.
ساختارهای سازمانی متمرکز در مقابل غیرمتمرکز
یک ساختار سازمانی یا متمرکز یا غیرمتمرکز است. انواع مختلفی از ساختارهای سازمانی وجود دارد که در هر دو دسته قرار می گیرند. در حال حاضر در ایران بسیاری از سازمان ها به صورت سنتی و با رهبری متمرکز و زنجیره ای روشن از فرماندهی ساختار یافته هستند. در این نوع ساختار سلسله مراتبی، رهبران ارشد سازمان، معمولاً مدیران ارشد، بیشترین قدرت و اختیار را دارند که با حرکت بیشتر در زنجیره کاهش می یابد. در این نوع سیستم متمرکز، هر نقش دارای وظایف بسیار روشنی است و نقش‌های فرعی به دنبال راهنمایی و حمایت از مافوق خود هستند.
با این حال، ساختار سازمانی به عنوان یک مفهوم در طول سال‌ها به طور گسترده تکامل یافته است. این امر به ویژه در طول چند دهه گذشته همراه با شروع عصر دیجیتال و ظهور سازمان‌های «مدرن» و چابک‌تر در زمینه‌هایی مانند فناوری، صادق بوده است.
در نتیجه، به مرور ساختارهای سازمانی غیرمتمرکز نیز افزایش یافته است. این ساختارها شرکت‌های چابک را قادر می‌سازد تا به تغییرات در صنایع پرسرعت مانند فناوری واکنش نشان داده و سریعتر وفق دهند. درحالی که ساختارهای غیرمتمرکز استقلال بیشتری را فراهم می‌کنند و به تیم‌ها قدرت می‌دهند تا تصمیمات خود را بگیرند، اما هنوز در سازمان ها نوعی سلسله مراتب وجود دارد، حتی اگر در طول زمان این رابطه ها کمتر شده باشد.
انواع ساختار سازمانی
ساختار سازمانی انواع مختلفی دارد که کسب‌وکارها می‌توانند برای استفاده از آنها استفاده کنند. برخی حتی ساختارهای خود را ایجاد می‌کنند! در حالی که نمی‌توانیم دقیقاً هر نوع ساختاری را که وجود دارد فهرست کنیم (تعداد زیادی وجود دارد)، در اینجا پنج مورد از رایج‌ترین ساختارهای سازمانی همراه با مزایا و معایب آنها معرفی خواهد شد:
-
ساختار سازمانی سلسله مراتبی
ساختار سلسله مراتبی رایج ترین نوع ساختار سازمانی است. در یک ساختار سلسله مراتبی، کارکنان به تیم‌هایی گروه‌بندی می‌شوند و مافوق‌هایی مانند سرپرستان و مدیران به آنها اختصاص می‌یابد. کارمندان را می‌توان بر اساس نقش، عملکرد، موقعیت جغرافیایی، مهارت‌ها و موارد دیگر با هم گروه‌بندی کرد. ساختارهای سلسله مراتبی اغلب به شکل هرمی هستند و سطوح مختلف اختیار وجود دارد، که در رأس آنها معمولاً بالاترین مقام اجرایی یا مدیرعامل قرار می گیرد.
مزایای ساختار سلسله مراتبی عبارتند از:
- سطوح روشن و تعریف شده اختیار
- زمینه های زیادی برای پیشرفت و توسعه
- ارتقا کار تیمی و ارتباطات
معایب ساختار سلسله مراتبی عبارتند از:
- همکاری محدود بین تیم ها
- بوروکراسی که غلبه بر آن دشوار است
- دامنه محدود استقلال و نوآوری
-
ساختار سازمانی عملکردی
یک ساختار عملکردی، سازمان را بر اساس نقش‌ها، تخصص‌ها و مهارت‌ها به گروه‌هایی تقسیم می‌کند، برای مثال بازاریابی. این یکی دیگر از انواع رایج ساختار سازمانی است که اغلب در سازمان‌های بزرگ‌تر با تعداد زیادی کارمند پیدا می‌کنید. در حالی که برخی از عناصر یک سلسله مراتب متمرکز را دارا می باشد، ارتباطات کمی سهل تر از یک ساختار زنجیره ای و سلسله مراتبی است.
مزایای ساختار عملکردی عبارتند از:
- نقش ها و انتظارات به وضوح تعریف شده است
- پتانسیل برای توسعه در بخش های بسیار تخصصی
- استقلال بیشتر و دامنه نوآوری در گروه های عملکردی
معایب ساختار عملکردی عبارتند از:
- نیاز به بررسی دقیق در عملکرد آنها
- همکاری و نوآوری محدود بین گروه ها
- اشتراک محدود ارتباطات و دانش
-
ساختار سازمانی مسطح
ساختارهای سازمانی مسطح، که گاهی به آن «ساختارهای سازمان افقی» نیز گفته می‌شود، اکثر سطوح مدیریت میانی را حذف می‌کند، به این معنی که افراد کمتری بین نقش‌های معمولی در سطح کارکنان و مدیریت ارشد وجود دارد. کارکنان در سازمان‌های مسطح استقلال، مسئولیت و قدرت تصمیم‌گیری بیشتری دارند و مدیریت خرد و نظارت کمتری از سوی مدیران بالاتر وجود دارد. این نوع ساختار برای کسب‌وکارهای کوچک‌تر بسیار خوب عمل می‌کند، و اغلب می‌توانید شرکت‌های نوپایی را پیدا کنید که از آن استفاده می‌کنند.
مزایای ساختار مسطح عبارتند از:
- سازمانی کارآمدتر با مدیران میانی کمتر
- فرآیند تصمیم گیری سریع تر و آسان تر
- کارمندانی مستقل در نوآوری
معایب ساختار مسطح عبارتند از:
- نیاز به برنامه ریزی و مدیریت به منظور اثربخشی بالاتر
- می تواند باعث سردرگمی شود که چه کسی باید چه تصمیمی بگیرد
- ایجاد تعارض میان کارکنان
-
ساختار سازمانی ماتریسی
در یک سازمان ماتریسی، کارکنان با مهارت‌های مشابه با هم گروه‌بندی می‌شوند و به دو یا چند مدیر گزارش می‌دهند، که به طور معمول شامل یک مدیر عملکردی است که بر پروژه‌ها نظارت می‌کند و یک مدیر محصول که مسئول محصولی است که روی آن کار می‌شود. ساختارهای ماتریسی معمولاً توسط سازمان‌های بزرگ‌تر با پروژه‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند، زیرا همکاری و اشتراک مهارت را در بخش‌ها ترویج می‌کنند.
مزایای ساختار ماتریس عبارتند از:
- نیروی کار انعطاف پذیرتر و پاسخگوتر
- ارتباطات باز و به اشتراک گذاری دانش و منابع
- همکاری بین تیم های مختلف را بهبود می بخشد
معایب ساختار ماتریسی عبارتند از:
- فرآیند تصمیم گیری کندتر
- دامنه تضاد بین مدیران اجرایی و پروژه
- عدم شفافیت در مورد مسئولیت ها
-
ساختار سازمانی بخشی
در یک ساختار بخشی، سازمان‌ها بر اساس محصولات، خدمات یا موقعیت‌های جغرافیایی به گروه‌هایی تقسیم می‌شوند. هر بخش دارای تیم رهبری، بخش و منابعی مانند تیم های پشتیبانی مشتری، بازاریابی و منابع انسانی است.
مزایای ساختار بخشی عبارتند از:
- بخش ها می توانند به طور مستقل برای رسیدن به اهداف خود عمل کنند
- کارمندان می توانند بیشتر روی محصولات یا خدمات خاص تمرکز کنند
- نیازهای بخش را می توان سریعتر برآورده کرد
معایب ساختار بخشی عبارتند از:
- پتانسیل برای منابع تکراری (به عنوان مثال، چندین تیم منابع انسانی)
- تصمیم گیری غیرمتمرکز و مستقل تر
- تراز کردن بخش ها با اهداف اصلی سازمانی دشوارتر است
شرکت رهپویان دانش و فناوری فرا به عنوان متخصص تدوین و طراحی ساختار سازمانی در 7 فاز ساختار سازمانی شرکت ها و سازمان ها را مورد بررسی و بازطراحی قرار می دهد، از لینک زیر می توانید با جزییات این 7 فاز بیشتر آشنا شوید.
7 فاز اقدامات شرکت فرا برای تدوین و طراحی ساختار سازمانی
