صنعت حمل و نقل در مسیر تحول و دگردیسی (بخش اول: نگاهی به صنعت)

تقریبا در تمامی کشورهای جهان صنعت حمل و نقل به عنوان یکی از صنایع بسیار مهم و مورد توجه شناخته می‌شود. این صنعت را می‌توان به بخش‌های متعددی تقسیم نمود از جمله حمل و نقل جاده‌‌ای، حمل و نقل دریایی و حمل و نقل هوایی. تنها در صنعت حمل و نقل جاده‌ای بر اساس آمارها و گزارش‌های ارائه شده بیش از 1.861 میلیارد دلار حجم گردش مالی در سال و در کشورهای عضو OECD وجود دارد؛ این اعداد و ارقام در حالی است که در همین کشورها تعداد شرکت‌های فعال ثبت شده در حوزه حمل و نقل جاده‌ای بیش از 2.690.000 عدد می‌باشد. در بین کشورهای عضو OECD ایالات متحده با گردش مالی بیش از 400 میلیارد دلار بالاترین میزان گردش مالی را در اختیار دارد

نمودار زیر نشان دهنده میزان درآمد مورد انتظار از صنعت حمل و نقل جاده‌ای در سطح کشورهای OECD و تا سال 2022 می‌باشد.

نمودار 1: حجم گردش مالی حمل و نقل جاده ای کشورهای عضو OECD

صنعت حمل و نقل در ایران نیز از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است و در جایگاه صنایع مهم از لحاظ حجم سرمایه در گردش و تعداد نیروهای شاغل قرار دارد. برخی ارزیابی‌ها نشان می‌دهند که سهم حمل و نقل جاده‌ای در مقایسه با دیگر روش‌های حمل و نقل در ایران به بیش از 90 درصد می‌رسد.

اما همانطور که حمل و نقل جاده‌ای در بین دیگر بخش‌های صنعت حمل و نقل از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار می‌باشد، صنعت خودرو نیز به‌عنوان یکی از مهم‌ترین زیر‌بخش‌های صنعت حمل و نقل جاده‌ای می‌باشد. این صنعت در کاربری‌های مختلف اعم از کاربرد‌های تجاری و شخصی خودرو به عنوان یکی از مهم‌ترین صنایع حال حاضر در دنیا از ابعاد مختلفی مانند حجم گردش مالی در صنعت خودرو، تعداد مشاغل در صنعت خودرو، فناوری‌های در حال توسعه صنعت خودرو و … قرار دارد که در ادامه مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

صنعت خودرو (Automotive Industry)

بررسی اعداد و ارقام بازارهای جهانی صنعت خودرو

بدون شک صنعت خودرو از مهم‌ترین صنایع فعال در عرصه جهانی به شمار می‌رود و در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران به عنوان یکی از صنایع بسیار تاثیرگذار و حائز اهمیت شناخته می‌شود. برخی از مهم‌ترین دلایلی که می‌توان در اهمیت این صنعت برشمرد عبارتند از:

• ارتباط مستقیم به کیفیت زندگی و سطح رضایت عموم جامعه
• توسعه فناوری‌های رادیکال در راستای توسعه و بهبود این صنعت
• حجم تولید و گردش مالی بسیار بالای صنعت
• وجود تحریم‌های صنعت خودرو در برابر ایران

گرچه آمارها و ارقام متفاوتی از میزان گردش مالی صنعت خودرو در سطح جهانی ارائه می‌گردد اما می‌توان گفت که یکی از مهم‌ترین اشتراکات در بین این گزارش‌ها اشاره به حجم بسیار بالای گردش مالی صنعت خودرو می‌باشد. بر اساس آمار ارائه شده یکی از معتبرترین مجموعه‌های تحلیل صنعت، حجم گردش مالی صنعت خودرو در سال 2017 تنها برای کشورهای عضو OECD بیش از 3 هزار و 395 میلیارد دلار بوده است که کشور آمریکا با در اختیار داشتن بیش از 1.253 میلیارد دلار بزرگترین کشور عضو OECD از لحاظ حجم گردش مالی در صنعت خودرو بوده است. لازم به ذکر است که این آمار تنها متعلق به کشورهای عضو OECD بوده و در نتیجه شامل یکی از بزرگترین بازارهای خودرو در دنیا یعنی بازار کشور چین نمی‌باشد.

فروش خودروهای تولید شده در این صنعت همواره مورد توجه بسیاری از تحلیلگران بوده و به دلایلی که پیشتر در اهمیت این صنعت ذکر گردید تعداد بسیاری از شرکت‌های بزرگ در سطح بین‌المللی اقدام به تولید خودروهایی با کاربری شخصی و تجاری نموده و هر ساله به بازار عرضه می‌نمایند. به عنوان مثال در سال 2017 تعداد خودروهای شخصی به فروش رفته در سطح بین‌المللی به بیش از هفتاد و نه میلیون دستگاه رسید که بزرگترین بازار در سطح جهانی متعلق به کشور چین و پس از آن متعلق به آمریکا بوده است. بر اساس آمار و ارقام‌ ارائه شده ترتیب بزرگترین بازارهای فروش خودرو در دنیا عبارتند از:

• چین
• آمریکا
• اروپا
• هند
• برزیل
• روسیه

گرچه در لیست اروپا کشورهای بزرگی از لحاظ میزان فروش خودرو مانند آلمان و فرانسه قرار دارند اما نکته مورد توجه در افزایش فروش خودرو در برخی بازارهای به نسبت نوظهور است. جایی که کشورهایی مانند برزیل با 9.4 درصد رشد، هند با 2 درصد رشد و کشور روسیه با 11.9 درصد رشد در مسیر افزایش فروش خودرو و توسعه حجم بازار خود قرار دارند.

لازم به ذکر است که مسیر رو به رشد فروش خودرو در سطح جهانی در سال 2018 نیز ادامه داشته و تعداد خودروهای فروش رفته در سال 2018 به بیش از هشتاد میلیون دستگاه رسید. نمودار زیر نشان دهنده تعداد خوروهای فروش رفته در سطح جهانی در فاصله سال‌های 1990 تا 2018 میلادی می‌باشد.

نمودار 2: تعداد خودروهای فروش رفته در فاصله سال‌های 1990 تا 2018 در دنیا

بررسی‌ها نشان می‌دهند که فروش خودرو در فاصله سال‌های 2008 الی 2016 در کشورهای هند و اندونزی رشد داشته است؛ تحلیل مشارکت‌های صورت گرفته بین شرکت‌های تولید کننده خودرو در دنیا نشان می‌دهد که بخش مهمی از بازار هدف این شرکت‌ها به کشورهای حوزه آسه‌آن (Asean) متوجه می‌باشد.

• صنعت خودرو در ایران

همچون بسیاری دیگر از کشورهای جهان در ایران نیز صنعت خودرو از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است بطوریکه اثرگذاری آن در سازوکارهای سیاستی و اجتماعی کشور نیز تاثیر چشمگیر دارد. در برخی از آمارها سهم صنعت خودرو سازی در تولید ناخالص ملی برابر با 3.5 الی 4 درصد، سهم خودروسازی در بخش صنعت معادل 18 الی 20 درصد و سهم خودرو سازی در توسعه اشتغال در بخش صنعتی کشور در حدود 12 درصد عنوان شده است.

پیشرفت صنعت خودروسازی در کشور نیز در طول سال‌های پس از انقلاب بسیار چشمگیر بوده است. آمارهای ارائه شده نشان می‌دهند که تعداد خودروهای تولید شده در کشور در سال‌های ابتدایی انقلاب اسلامی بین 160 تا 170 هزار دستگاه (مونتاژ) بوده و میزان تولید خودرو در ایران در سال‌های اخیر در حدود یک میلیون و ششصد هزار دستگاه می‌باشد. تعداد قطعه سازان ثبت شده در ایران بیش از 1300 مجموعه می‌باشد که البته انتظار می‌رود از این تعداد در حدود 700 الی 800 مجموعه فعال مشغول به کار باشند. در زمینه رشته‌های تحصیلی دانشگاهی مرتبط با صنعت خورو نیز برآوردها نشان می‌دهند که بین 50 الی 60 رشته تحصیلی آکادمیک مرتبط با صنعت خودرو در کشور وجود داشته باشد.

در بخش های بعد به تحولات سال‌های اخیر و آتی و انقلاب های پیشِ‌رو در صنعت حمل و نقل جاده‌ای خواهیم پرداخت.

پر بی‌راه نیست اگر تحولات صنعت حمل و نقل و خودرو یعنی مواردی نظیر ورود مدل‌های جدید کسب و کار در خدمات، اتصال‌پذیری خودروها، الکتریکی سازی خودروها، خودروهای خودران، تولید داده خودروها و … را در کنار یکدیگر در نظر بگیریم بتوان گفت کمتر زمانی در تاریخ این حجم از تغییرات رادیکال در صنعت خودرو در حال وقوع بوده است.

در چنین فضایی برای سازمان‌ها نیاز به برآوردها و بررسی‌های دقیق جهت اتخاذ تصمیمات بهینه بیش از پیش احساس می‌گردد؛ تصمیماتی که می‌توانند در راستای آینده پژوهی، تنظیم ساختار سازمانی و نیروی انسانی سازمان، مطالعات امکان‌سنجی سرمایه‌گذاری و توسعه سبدها و مدل‌های سرمایه‌گذاری اقتصادی، تدوین نقشه‌راه، مطالعات بازار و فناوری، پیاده‌سازی مدیریت فناوری، پیاده‌سازی مدیریت فرآیندهای سازمانی، نظام ارزیابی عملکرد، مدیریت ریسک‌های سازمانی و … باشد. در این راستا مجموعه رهپویان دانش و فناوری فرا به عنوان دبیرخانه برنامه آینده نگاری علم و فناری در صنعت حمل و نقل جاده‌ای این آمادگی را دارد تا در مجموعه فعالیت‌های مذکور در کنار مدیریت سازمان‌ها اقدام به ارائه خدمات مشاوره نماید.