تدوین اسناد ملی توسعه و فناوری

امروزه توسعه‎­ی فناوری و نوآوری بخشی یکی از راهکارهای رشد اقتصادی کشورها محسوب می­‎گردد. از این رو بسیاری از دولت­‎ها به دنبال شناسایی، ساماندهی و هدایت اکوسیستم توسعه فناوری و نوآوری در بخش­های مختلف هستند. بعد از اینکه در اسناد ملی جایگاه حوزه­‎های مختلف تکنولوژی مشخص شد و اولویت­‎بندی بین حوزه­‎های مختلف صورت پذیرفت، دستگاه‎­ها یا نهادهای مسئول اقدام به تدوین اسناد ملی توسعه فناوری و نوآوری در حوزه مأموریت خود نموده و تلاش خواهند داشت تا در قالبی یکپارچه و متناسب با اهداف و منابع ملی، چشم انداز متصور را محقق نمایند. این مهم ذیل نگاه و نقشه‎­راهی جامع و هماهنگ و پویا و آینده‎­نگر، شامل مبانی، اهداف، سیاست­‎ها و راهبردها، ساختارها و الزامات تحول و توسعه راهبردی فناوری محقق خواهد شد. معمولاً در اسناد ملی توسعه فناوری با شناسایی نهادها، نقش‎­ها و وظایف آنها، ضعف­‎های ارتباطاتی بین سازمان­‎ها، مراکز پژوهشی، دانشگاه­‎ها، مراکز علمی، بنگاه‎­های خصوصی و سایر نهادها مشخص و برای آنها برنامه‎­ریزی می­شود. در واقع در این برنامه­‎ریزی­‎ها، ارتباط فعالیت­های پژوهشی، علمی و کسب وکاری با اهداف کلان مطرح خواهد شد و کمبودهای موجود در مراکز پژوهشی از نظر سخت افزاری و نرم‎­افزاری با برنامه­‎های مدون و منسجم برطرف می­‎گردد. نکته قابل توجه این است که کلیه اقدامات مذکور باید با رویکردی عملیاتی و قابل پیاده­‎سازی در بستر موجود علم و فناوری مربوطه در داخل کشور اجرایی گردند؛ لذا ضروری است که در ابتدا چالش‎­ها و مسائل کلیدی توسعه فناوری در حوزه مربوطه شناسایی شده و سپس براساس آنها راهکار­ها و رویه‎­های عملیاتی تدوین و پیاده‎­سازی شوند.

به منظور تدوین اسناد ملی در زمینه توسعه فناوری و نوآوری به­‎گونه‎­ای علمی، عملیاتی و اثربخش، شرکت فرا روشی علمی و مبتنی بر استانداردهای روش‎­شناسی بین­‎المللی را برای توسعه نفشه راه فناوری پیشنهاد می­کند که در آن علاوه بر همسوسازی راهبردهای تجاری و فنی با یکدیگر، فرصت­‎ها و چالش‎­های موجود نیز شناسایی شده و مهم­تر از آن اطمینان حاصل می­‎گردد که سرمایه­‎گذاری­‎های فناورانه با نیازهای امروز و فردای جامعه و کشور هم‌راستا باشند، رویکردهای اصلی فرا در اجرای این روش را می­‎توان اینگونه برشمرد:

 

 

این روش در ادامه شرح داده شده است:

 

این روش در گام اول به مطالعات مقدماتی پیرامون حوزه فناوری پرداخته و تلاش دارد با استفاده از ابزارهای استاندارد، درک دقیق و مناسبی از چیستی و چرایی وضعیت موجود فناوری مورد نظر در ایران یا منطقه مورد مطالعه را فراهم نماید. ابتدا اسناد بالادستی یک حوزه فرایندی شناسایی می­‎شوند و با مطالعه­‎ی دقیق نکات کلیدی پیرامون آن­ها استخراج می­گردد. در ادامه رفتار نهادهای مشابه در سایر کشورها و برنامه­‎های پیش روی آن­ها به عنوان یک سنگ مقیاس مورد مطالعه قرار گرفته و درس آموخته­‎های کلیدی از رفتار و نتایج سایر کشورها مستند می­گردد. همچنین بانک اطلاعاتی وضعیت موجود کشور در رابطه با شاخص­‎های مختلف از جمله منابع انسانی، زیرساخت فنی، فضاهای آموزشی، تجهیزات پژوهشی، ارتباطات بین نهادها و مواردی از این دست تشکیل می­گردد. بخش دیگری از اطلاعات مربوط به وضعیت موجود، به ویژگی­های خاص فناوری می‎­پردازد. اینکه فناوری در کدام مرحله از چرخه عمر خود قرار دارد، درخت اجزای فناوری در لایه‎­های مختلف خود چگونه است و وضعیت بازار این فناوری چگونه خواهد بود، از جمله مفاهیم کلیدی است که در انتهای گام اول به صورت مستدل گزارش خواهند شد.

در گام دوم بر اساس شناخت حاصل شده از وضعیت موجود، اسناد بالادستی و الگوهای رفتاری برتر در جهان، شاکله­‎ی برنامه‎­ریزی و استراتژی­های کلان حوزه فناوری و نوآوری مشخص می­گردد. از این رو با عنوان تدوین ارکان جهت­‎ساز از آن یاد می­شود. بر اساس مطالب مذکور چشم‎­اندازی از فناوری درخور بستر توسعه فناوری و نوآوری کشور ترسیم خواهد شد و سیاست­‎های کلان و همچنین ارزش­های کلیدی جاری در اجرای برنامه­‎ها تدوین می­‎شوند. این گام به عنوان مقدمه و پیش نیاز گام­‎های بعدی در تدوین برنامه و راهبردهای کلان توسعه فناوری و نوآوری ملی شناخته می­شود. با توجه به اثرگذاری ارکان جهت ساز بر روی تمامی ابعاد برنامه و اینکه از آن به عنوان روح دمیده شده در برنامه­‎ها یاد می­شود، بسیار کلیدی است تا با استفاده از ابزارهای متنوعی از جمله مصاحبه­‎های عمیق و برگزاری پنل­های خبرگان هم ضمن دریافت نقطه نظرات ایشان، همگرایی و انسجام کافی در میان ذینفعان اصلی ایجاد گردد.

در گام سوم بر اساس ارکان جهت ساز مشخص شده، نقاط بهینه برای دستیابی از طریق برنامه­‎ها مشخص خواهد شد. این نقاط بهینه بسته به نیازهای حوزه در بازه­‎های زمانی مختلف (کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت) و همچنین دامنه­‎های متفاوت (خرد و کلان) تعریف می­شوند. این نقاط بهینه به عنوان مایل استون­‎های کلیدی شناخته شده و ذیل هر کدام از آن­ها اولویت­ها و مسیر دستیابی به اهداف (استراتژی­‎ها) مشخص خواهد شد. در این مقطع سند بالادستی توسعه‎­ی فناوری و نوآوری در حوزه ی مورد نظر آماده است و قابلیت انتشار در بین ذینفعان را خواهد داشت. در این بخش نیز برای یکپارچه­‎سازی و انسجام فکری بازیگران کلیدی به نحو مقتضی نقطه نظرات پیرامون سند راهبردی اخذ می­گردد.

در گام چهارم ترتیبی اتخاذ می­گردد که سند تدوین شده دارای قابلیت اجرایی شود و به صورت دقیق و منظم پیش رود. از این رو ابتدا با توجه به ابعاد راهبردی سند تدوین شده، دامنه‎­­ی عملیاتی برنامه‎­های اجرایی مشخص می­گردد و در ادامه ذیل هر استراتژی اقدامات لازم تدبیر خواهد شد. شایان ذکر است، نگاشت نهادی اقدامات برنامه‎­ریزی شده به عنوان اقدام بعدی موجب خواهد شد تا نقش و مسئولیت هر یک از نهادهای مرتبط با توسعه فناوری و نوآوری شفاف شده و ترتیب اجراییات معطوف به هر هدف مشخص گردد. در انتهای گام چهارم نقشه راه فناوری و نوآوری در حوزه­‎ی مورد نظر تدوین می­‎گردد و مجدد به اشتراک با ذینفعان گذاشته خواهد شد.

گام پنجم یا گام انتهایی طرح نیز به استقرار نظام پایش و نظارت بر اجرای طرح عملیاتی اختصاص دارد. با توجه سطح گسترده‎ی برنامه­‎های ملی توسعه فناوری و نوآوری، لازم است تا سازوکاری استاندارد برای ارزیابی میزان پیشرفت برنامه­‎ها در نظر گرفته شود. از این رو اهداف طرح شاخص گذاری شده و با انجام اولویت بندی بین آن­­ها، شاخص­‎های کلیدی عملکرد مشخص می­‎گردند. همچنین رویه ارزیابی و بروزرسانی وضعیت سند نیز متناسب با ویژگی­ بازیگران و نهادهای فعال در حوزه مورد نظر تدوین خواهد شد.

در انتهای طرح بنا به نیازهای شناسایی شده از جامعه‎­ی هدف و همچنین انتظارات کارفرما، دوره­‎ها و کارگاه­‎های آموزشی تعریف و برگزار خواهند شد تا مفاهیم کلیدی به بازیگران فعال در حوزه فناوری ونوآوری نیز منتقل گردد.