انتقال فناوری

با توجه به سرعت روزافزون پیشرفت علم و فناوری، ایجاد و خلق فناوری تنها از راه تحقیق‌و‌توسعه امکان‌پذیر و اقتصادی نمی‌باشد و انتقال فناوری به یکی از اصول لاینفک توسعه فناورانه کشورها مبدل گشته است. به عبارت دیگر، کشورهای در حال توسعه، توسعه درون‌زای فناوری و فعالیت‌های تحقیق‌وتوسعه را در خلال فرآیند انتقال فناوری و در جهت جذب، کاربرد و توسعه فناوری انتقال داده شده انجام می‌دهند.. انتقال فناوری زمانی با موفقیت انجام شده است که تسلط بر فناوری حاصل شده باشد. تسلط بر فناوری بدون توانمند شدن در جذب تمامی جوانب آن و پس از جذب، بدون توانمند شدن در زمینه سازگارسازی و بومی‌سازی آن امکان‌پذیر نیست و بدون تسلط بر فناوری، توانایی بازتولید و ایجاد نوآوری در آن و خلق فناوری جدید، قابل دستیابی نخواهد بود.

در سه دهه اخیر در بخش صنعت کشورمان ده‌ها میلیارد دلار صرف خریداری فناوری نوین کرده است ولی در بسیاری از موارد به دلیل اینکه هسته­های تصمیم‌گیر شامل کارشناسان و خبرگان ورزیده نبوده­اند، درعمل فقط ماشین آلاتی جدید خریداری شده است که ظرف چند سال بعد آن­ها هم به تدریج کهنه و فرسوده شده­اند و مشاهده می­شود که هیچ تلاشی برای تجهیز و ساماندهی موسسه­هاو سازمان‌هایی که به ارتقای سطح فناوری ملی کمک کرده باشند صورت داده نشده است. حتی در مواردی آن­قدر شتاب به خرج داده شده است که بدون هماهنگی‌های مورد نیاز و مشخص کردن یک متولی معین برای خرید و انتقال فناوری، چند هئیت مختلف به سوی کشورهای دارنده فناوری اعزام شده و کشور همچنان در جایگاه واردکننده ماشین­آلات در بسیاری از صنایع نگه داشته شده است. در صورتی که کشورهایی از قبیل کره‌جنوبی و چین توانسته­اند، از این مرحله گذرکرده و صنایع خود را به رشد قابل توجهی برسانند و هم‌اکنون در برخی صنایع نقش پیشرو را ایفا نمایند و بازار بسیاری از کشورها را تسخیر کنند. صنعت خودرو کره گواه عینی این مطلب است. گویی زمان آن فرارسیده است که در سیاست‌های کشور در قبال انتقال فناوری تجدیدنظر گردد و تدابیری اساسی برای توسعه فناورانه کشور اندیشیده شود. موانع بسیاری برای انتقال فناوری موفق وجود دارد. با مطالعه ادبیات موجود در زمینه انتقال فناوری و با توجه به بررسی‌های انجام شده می‌توان عمده‌ترین موانع انتقال اثربخش فناوری را به شرح زیر عنوان کرد:

• عدم تنظیم قرادادهای متناسب با نیازها و الزامات صنعتی کشور

• عدم بهره‌گیری صنایع کشور از تجربیات مراکز تحقیقاتی (عدم ارتباط مطلوب صنعت و دانشگاه)

• عدم توجه به انطباق فناوری با شرایط کشور یا بنگاه اقتصادی

• عدم توجه کافی به فرآیند تحقیق‌و‌توسعه در فرآیند انتقال فناوری

• مشخص نبودن سیاست‌های کشور در انتقال فناوری

• عدم تدوین مدلی مشخص و مطابق با نیازهای کشور و بنگاه در انتقال موثر فناوری

• کمبود سرمایه و اعتبارات مالی

• عدم بررسی نقش آموزش‌های فنی و حرفه‌ای در فرآیند انتقال فناوری

• عدم حمایت‌های مالی از فرآیند موفق انتقال فناوری

• کمبود چارچوبی قانونی برای حقوق مالکیت فکری • عدم اطلاع کافی نسبت به نیاز بازار

باهم تغییر ایجاد می‎کنیم.

ذکر این نکته ضروری است که الزاما عدم انتقال اثربخش دانش فنی در همکاری های فناورانه به علت عدم الزام واگذارنده دانش فنی به آموزش منابع انسانی و انتقال دانش فنی نمی باشد. بلکه گاها ظرفیت جذبی برای پذیرش این فناوری ها وجود ندارد. ظرفیت جذب، توانایی یک شرکت در تشخیص ارزش اطلاعات ودانش جدید، جذب و بکارگیری آنها در جهت اهداف تجاری سازمان است. بر این اساس توانایی ارزش گذاری کردن و استفاده از دانش خارج از سازمان، وابسته به منبع دانش، دانش پیشین در سازمان و توانایی مناسب سازی دانش خارجی است. اصولا این ظرفیت جذب در محیط های یادگیرنده ایجاد و توسعه یافته و محیط هایی که خواهان این مهم نباشند نمی توانند این ظرفیت را در سازمانهای خود توسعه دهند. بر این اساس خدمات شرکت رهپویان دانش و فناوری فرا تعریف شده است. این خدمات به شرح زیر قابل معرفی و ارائه است:

گام اول: تدوین اهداف، استراتژی و مدیریت پروژه

در این بخش، اهداف ذینفعان که شامل سهامداران و صاحبان سرمایه است از انجام این طرح مشخص می¬گردد. این اهداف شامل اهداف مالی-اقتصادی، زمانبندی، توسعه ای، منابع انسانی، فناورانه و اهداف مرتبط به کسب اطلاعات است.
در این ماژول زمانبندی¬های مورد نظر ذینفعان با توجه به واقعیت های موجود پیشنهاد شده و سپس با استفاده از تیم مشاوره و بررسی¬های کارشناسی و انجام مطالعات تطبیقی و توجه به شرایط بومی کشور، اهداف مورد نظر در پروژه انتقال فناوری تبیین شده و شاخص های مورد نظر در آن پیش بینی گردد.
این نکته قابل ملاحظه است که این فاز خود از دو بخش اساسی تشکیل می شود که شامل تدوین راهبردهای طرح و دوم شامل مدیریت طرح انتقال فناوری است. به صورت کلی، تمامی ابزارهای لازم جهت مدیریت و اطمینان از فرایند انتقال فناوری تدوین خواهد شد.

گام دوم: جستجوی فناوری

در این مرحله با توجه به اهداف کسب وکار، گروه مشاور و مجری طرح  نسبت به بررسی ابعاد مختلف طرح اقدام نموده و بر اساس اهداف شرکت و منشور پروژه (تعریف شده در ماژول اول) فناوری­های کلیدی شناسایی می­شوند تا  بر اساس بانک­های اطلاعاتی و بررسی اختراعات ثبت شده و موارد مشابه بانک اطلاعاتی مربوط به فناوری­ها ایجاد گردد. سپس به بررسی تامین کنندگان مختلف پرداخته خواهد شد و  فرصت­های بالقوه همکاری با هر تأمین کننده شناسایی می­گردد.

انجام این مرحله می تواند در کاهش قیمت تمام شده فناوری و همچنین افزایش مزایای آن موثر باشد. زیرا مهمترین عامل چانه­زنی در قراردادهای انتقال فناوری، کاهش فاصله دانشی میان گیرنده و دهنده فناوری است.

این فاز شامل موارد زیر است.

  • شناسایی واحدهای کلیدی تکنولوژیک و چرخه عمر فناوری هر یک از این واحدها و زیرفناوری ها
  • ترسیم درخت فناوری واحد تولیدی/ خدماتی
  • شناسایی چارچوب انتقال فناوری مناسب (انواع مدل­های اکتساب تکنولوژی)
  • تشخیص ابعاد مناسب بودن فناوری و فاکتورهای ریسک
  • شناسایی تامین کنندگان فناوری
  • تشکیل ماتریس فناوری – تامین کننده در حالات مختلف انتقال فناوری

گام سوم: ارزیابی فناوری و تامین کنندگان

بعد از انجام ماژول دوم و با مشخص شدن گزینه¬های بالقوه اکتساب فناوری، در ماژول سوم به ارزیابی این فناوری ها پرداخته می شود. در این مرحله با توجه به اهداف مجموعه از انجام این انتقال فناوری، معیارهای ارزیابی مناسب بودن فناوری ها استخراج و وزن دهی می شود و سپس هر یک از گزینه های فناوری بر اساس این معیارها مورد ارزیابی قرار می گیرد و در نهایت جایگاه هر یک از فناوری ها در این مرحله شناخته می شود و سپس تامین کنندگان این فناوری ها نیز براساس این معیارها رتبه بندی می شود.
برخی از مهمترین این معیارها شامل موارد زیر است.
• میزان ریسک
• میزان مناسب بودن فناوری
• حجم داخلی شدن فناوری
• هزینه های فناوری
• مرحله رشد فناوری
• تامین کننده فناوری
• نوع فرآیند انتقال
• میزان سازگاری فناوری باشرایط بومی کسب وکار

این فاز شامل موارد زیر است.

  • شناسایی واحدهای کلیدی تکنولوژیک و چرخه عمر فناوری هر یک از این واحدها و زیرفناوری ها
  • ترسیم درخت فناوری واحد تولیدی/ خدماتی
  • شناسایی چارچوب انتقال فناوری مناسب (انواع مدل­های اکتساب تکنولوژی)
  • تشخیص ابعاد مناسب بودن فناوری و فاکتورهای ریسک
  • شناسایی تامین کنندگان فناوری
  • تشکیل ماتریس فناوری – تامین کننده در حالات مختلف انتقال فناوری

گام چهارم: حضور در مذاکرات مقدماتی

پس از انتخاب چند گزینه مناسب مورد نظر فناوری، در این ماژول نسبت به انجام مذاکرات اولیه با تامین کنندگان این فناوری ها اقدام می شود. در این مرحله موارد مختلف از جمله پیشنهادهای مالی هر یک از تامین کنندگان به همراه نوع قرار داد انتقال فناوری، نحوه همکاری، نحوه پرداخت ها، انحصاری بودن یا نبودن فناوری و … مذاکرات لازم صورت می پذیرد.

این ماژول شامل موارد زیر است.

  • انجام امور مربوط به دریافت پیش فرم های پیشنهادی تامین کنندگان
  • بررسی نحوه پرداخت به هر یک از تامین کنندگان
  • دریافت پیش پیشنهادات تامین کنندگان پیرامون
  • شناسایی پتنت های ثبت شده توسط هر یک از تامین کنندگان
  • شناسایی و بررسی دانش فنی هر یک از تامین کنندگان
  • مشخص شدن جهت گیری تامین کننده نسبت به ارتقای لیسانس توسط گیرنده فناوری
  • مشخص شدن سیاست های مرتبط با انحصاری بودن قلمرو فناوری توسط هر یک از تامین کنندگان
  • مشخص شدن سیاست های تامین­کنندگان در قبال دادن غرامت
  • مشخص شدن سیاست های تامین کنندگان در قبال انتقال رازهای تجاری و اطلاعات محرمانه به گیرنده
  • مشخص شدن سیاست های تامین کنندگان نسبت به محرمانگی اطلاعات منتشر شده
  • مشخص شدن سیاست های یادگیری فناوری در رابطه با آموزش و بازدیدهای لازم
  • مشخص شدن سیاست های یادگیری فناوری در رابطه با کمک های فنی و غیر فنی مستقیم به گیرنده فناوری

گام پنجم: انتخاب نهایی

پس از انجام مذاکرات اولیه و دریافت پیشنهادات تامین کنندگان  و با توجه به ویژگی های فناوری و تامین کنندگان آنها در این مرحله نسبت به انتخاب نهایی تامین کننده و نوع فناوری اقدام خواهد شد. این مرحله با مشورت متخصصان و مشاوران و ذینفعان پروژه انجام می شود.

گام ششم: مذاکرات نهایی و انعقاد قرارداد

این ماژول که یکی از مهمترین مراحل انجام فرآیند انتقال فناوری است شامل تشکیل تیم مذاکره کننده متشکل از تیم حقوقی، فنی، مدیریت فناوری و مدیریت سازمان است. در این مرحله کلیه موارد مرتبط با چانه زنی و انعقاد قرارداد با توجه به ملاحظات مالی، فنی، تجاری و … صورت می پذیرد.

در این مرحله قرار داد نهایی امضا و تیم اجرا آماده ی انتقال فناوری می شود.

موارد مرتبط با این مرحله شامل نکات زیر است.

  • مذاکرات با تامین کنندگان منتخب
  • تعیین نوع قرارداد و روش انتقال فناوری
  • تعیین نحوه پرداخت
  • تعیین نحوه کمک های فنی
  • تعیین نحوه انتقال ماشین آلات
  • تعیین نحوه برخورد با پیشرفتهای احتمالی گیرنده فناوری
  • تعیین موارد مرتبط با آموزش نیروی انسانی
  • تعیین موارد دقیق وارانتی و گارانتی
  • تعیین دقیق موارد مرتبط با جبران خسارت
  • تعیین دقیق موارد مرتبط با گمرک
  • تعیین دقیق موارد ارتباط سهامدار، سرمایه گذار –جهت بازگشایی ال سی- و تامین کننده فناوری
  • تعیین محرمانگی های مورد نظر در قرار داد
  • تعیین زمانبندی های مرتبط با قرارداد
  • تعیین موارد مرتبط با شرایط ورشکستگی یا انصراف هر یک از طرفین
  • تعیین میزان کنترل و اختیارات گیرنده و دهنده فناوری در هر بخش قرارداد
  • تعیین نقطه ای که هر مرحله تمام می شود – آثار اتمام مرحله-
  • تعیین قانون و دادگاه مورد تایید
  • تعیین فورس ماژور
  • تعیین حقوق مالکیت صنعتی، کپی رایت و نام تجاری
  • تنظیم نهایی قرارداد

گام هفتم: اجرای قرارداد

این فاز شامل انتقال تجهیزات، دانش فنی، مستندات، نقشه های کلی و جزئی و کلیه موارد مرتبط با تولید و انتقال فناوری است. موارد مرتبط با گمرک، بیمه، تحویل تجهیزات در محل انتقال و در محل تحویل از جمله این موارد است.

نظارت براساس مفاد قرارداد انتقال فناوری و تعیین زمانبندی های لازم برای مراحل مختلف این انتقال فناوری و مدیریت آن در این مرحله صورت می پذیرد.

گام هشتم: نصب و راه اندازی تجهیزات و فناوری ها

در این مرحله بر فعالیت های تامین کننده جهت نصب و آماده سازی تجهیزات و فناوری های ذکر شده در قرارداد نهایی انتقال فناوری نظارت می شود. پس از انجام بسته کامل آموزشی پرسنل داخلی و همچنین یاری گرفتن از مشاوران خارجی و انتقال دهنده فناوری، تجهیزات به نحو مناسب نصب و آماده راه اندازی می شود.

نظارت براساس مفاد قرارداد انتقال فناوری و تعیین زمانبندی های لازم برای مراحل مختلف این انتقال فناوری و مدیریت آن در این مرحله صورت می پذیرد.

گام نهم: عملیات آغاز بکار کارخانه

در این ماژولبا توجه به قرارداد منعقد شده با تامین کننده یا تامین کنندگان، اولین تولیدات کارخانه که غالباً در قالب بسته های اولیه، بسته های تضمینی ماهانه و سالانه تحویل گرفته می شود، ارائه شدهو کارخانه راه اندازی و تحویل ذینفعان می شود. در این مرحله گروه مشاور بر انجام دقیق این فرآیند نظارت خواهد نمود.

گام دهم: خدمات پس از راه‌اندازی

در این ماژول با توجه به قرارداد نسبت به پیگیری تضمین تجهیزات و فناوری های انتقال داده شده توسط تامین کننده اقدام می شود.

گام یازدهم: کسب مجوزها، تسهیلات و حمایت‎­های داخلی و بین­‎المللی

نکته بسیار مهم، نقش نهادهای سیاست گذار و تسهیلگر ملی مانند معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به ویژه در مورد قرار دادهای متوسط و بزرگ انتقال فناوری است. از این رو در مراحل انتقال فناوری رایزنی¬های لازم برای کسب اعتبار و حمایت ازنهادهای حامی انتقال و توسعه تکنولوژی داخلی و خارجی صورت خواهد گرفت. همچنین برخی از موارد نیازمند اخذ مجوزهای قانونی است که نیازمند توضیح و تشریح موارد فنی و تکنولوژیک است که در این حوزه نیز اقدامات لازم صورت خواهد گرفت.