صنعت پتروشیمی در طی 15 سال ابتدایی دهه 2000، رشد بسیار گسترده ای داشته است. به عنوان مثال تولید اتیلن از عدد 100 میلیون تن در سال 2000 به عدد 150 میلیون تن در سال 2016 (50درصد رشد) رسیده است. همچنین باید به این مهم اشاره داشت که صنعت پتروشیمی تقریبا به صورت میانگین سالانه 4 درصد رشد ارزش افزوده را تجربه کرده است. بررسی رشد صورت گرفته نشان از آن دارد که به دلیل افزایش تقاضا به ویژه تقاضای کشورهای آسیایی مانند چین، شرکت های پتروشیمی از حاشیه سود بالایی برخوردار شده بودند و این موضوع این امکان را به واحدهای تولیدی الفین میداد که محصولات خود شامل اتیلن و پروپیلن و مشتقات آن ها را با توجه به تقاضای سبد محصولات تولیدی تنظیم کنند و همواره به صورت شناور سبد محصولات خود را سودآور نمایند. معمولاً با کاهش قیمت خوراک، قیمت محصولات و حاشیه سود واحدهای عملیاتی نیز کاهش می‌یابد، در صورتیکه در این بازه زمانی این اتفاق برای دامنه گسترده ای از محصولات پتروشیمی رخ نداد و سیر قیمت ها همچنان افزایشی بود بنابراین در رأس هرم سودآوری، شرکتهایی قرار داشتند که از خوراک ارزان تر گازی به جای خوراک های مایع استفاده می کردند. این مزیت زمانی برجسته تر شد که در سال 2014 قیمت نفت افزایش چشمگیری داشت.
نکات کلیدی متن:
- دوران سودآوری شرکت های پتروشیمی بر اساس رشد تقاضا به پایان رسیده است.
- شرکت ها در برنامه ها و واحدهای عملیاتی خود به دنبال راهکارهای کاهش هزینه عملیاتی و استفاده از تکنولوژی های جدید هستند.
- پیش بینی میشود حجم سرمایهگذاری های جهانی و رشد تقاضا در صنعت پتروشیمی کاهشی باشد.
- نقش و جایگاه شرکت های ملی و سرمایه گذاری بخش دولتی و بازیگران جدید با محوریت تکنولوژی های جدید در صنعت پتروشیمی در حال افزایش است.
در همین دوره زمانی بود که حاشیه سود بعضی از محصولات تولیدی پتروشیمی ها شامل مشتقات C4 و آروماتیک ها کاهش پیدا کرد. دلیل اصلی این کاهش حاشیه سود، در درجه اول افزایش تعداد واحدهای تولیدی جدید توسط بازیگرانی بود که به تازگی در صنعت پتروشیمی ظهور کرده بودند. همچنین افزایش قیمت خوراک نیز به کاهش حاشیه سود دامن زد. شکل زیر که بر اساس اطلاعات شرکت مکینزی است نشان می دهد که چگونه واحدهایی که به خوراک گازی دسترسی داشتند (20 درصد حجم تولید از سال 2014) 80 درصد از ارزش افزوده این صنعت را به خود اختصاص دادند. همانطور که دیده می شود سودآوری واحدهایی که از خوراک گازی اتان و متان استفاده می کردند به ترتیب 32 و 22 درصد رشد داشته است.
در سال های 2000 تا 2015 شرکت های ملی نفت و بازیگران نو ظهور در بازار محصولات پتروشیمی، بزرگترین سرمایه گذاران در واحدهای جدید بوده اند تا بازار کشور یا منطقه خود را تأمین کنند و 4 برابر بازیگران غربی رشد داشته اند. تعدادی از این شرکت ها مانند شرکت عربستانی Sabic، شرکت چینی PetroChina، شرکت هندی Reliance و شرکت Wanhue را می توان نام برد. شکل زیر سهم هر کدام از بازیگران صنعت پتروشیمی را در سالهای 2000 و 2015 برای محصولات PE و PP نشان میدهد. همانطور که دیده میشود سهم تولیدی این دو محصول حاصل از شرکت های نفت ملی (NOC) و بازیگران جدید (Emerging-market players) از 25 درصد در سال 2000 به 50 درصد در سال 2015 رسیده است.
همچنین پیش بینی شده است که نرخ رشد دهه گذشته محصولات پتروشیمی که برابر با 6/3 درصد بوده است تا سال 2030 به عددی بین 2 تا 3 درصد کاهش پیدا کند. این شرایط جدید استراتژی های نوینی را برای افزایش سودآوری طلب می کند. کاهش رشد تقاضا برای محصولات پتروشیمی یکی از دلایل این تغییر می تواند باشد و باعث شده است که شرکت های پتروشیمی برای افزایش ظرفیت اقدامات محتاطانه تری اتخاذ کنند. علاوه بر آن طرح های خودکفایی در چین که منجر به کاهش واردات محصولات پتروشیمی شده است نیز از دلایل تغییر استراتژی می باشد. همان طور که گفته شد تعداد زیاد بازیگران جدید در صنعت پتروشیمی وضعیت عرضه و تقاضا را تغییر داده است. همه این ها باعث شده است که شرکت های پتروشیمی استراتژی های جدیدی برای سودآوری داشته باشند و نرخ بازگشت سرمایه طرح های جدید کاهش پیدا کند. در این مرحله است که تکنولوژی های جدید از قبیل کاتالیست ها، تجهیزات دیجیتال، آنالیزورهای پیشرفته و به طور کلی تکنولوژی های نوظهور سبب برتری شرکت های پتروشیمی بر یکدیگر شده است. در این بازه زمانی لازم است که شرکت ها از مدیریت سنتی فاصله گرفته و وارد مدیریت استراتژیک و افزایش بهره‌‌وری شوند. گام اول در فاصله گرفتن از مدیریت سنتی مطالعات دقیق بازار، قیمت تمام شده محصول و رقبا است. همچنین آگاهی از جدیدترین تکنولوژی هایی که در بازار فناوری ها وجود دارند کمک خواهد کرد تا گام های مؤثری در مدیریت نوین برداشته شود. بنابراین لازم است که پتروشیمی های ایرانی از آخرین تغییرات بازار و تکنولوژی ها آگاه باشند تا بتوانند برنامه هایی مناسب و در جهت اهداف استراتژیک شرکت برای افزایش ظرفیت، پروژه های خودکفایی و تحقیقاتی داشته باشند. شرکت رهپویان دانش و فناوری فرا با استفاده از آخرین اطلاعات تکنولوژی های کلیدی در صنعت پتروشیمی این آمادگی را دارد تا در این زمینه به شرکت های پتروشیمی خدمات مشاوره ای با هدف مدیریت استراتژیک تکنولوژی و تحلیل فنی و اقتصادی ارائه بدهد.
نویسنده: سیاوش بیگی پرست
کارشناس فناوری
